Madde bağımlılığı tedavisi ve tedavide karşılaşılan zorluklar Dr. Tulga Tolun Satir

Madde Bağımlılığı Tedavisi ve Tedavide Karşılaşılan Zorluklar

Madde bağımlılığı tedavisi, bağımlının kullandığı maddeye, kullanım süresine, kişisel özelliklere, oluşabilen komplike durumlara göre değişiklik gösterir.
Tedavi ortamının seçiminde bu konuda özelleşmiş, belirli bir tedavi programı olan tedavi birimleri tercih edilmelidir. Biyopsikosoyal temeller ve yaşam boyu sürecek bir hastalıkla karşı karşıya olunduğu gerçeği üzerine oturtulmuş bir tedavi programı seçilmelidir. Bu program, hastanın yoksunluk ve sonrasında devam eden maddesiz yaşamına yönelik ilaç tedavilerini ve psikososyal bir iyileşme programını kapsamalıdır.
Madde bağımlılarının psikososyal tedavisinde temel amaç bağımlı kişiyi yeniden topluma kazandırmadır. Bu tedavide sıralama olarak kişinin maddeden arınması sonrasında bağımlılığa neden olan bedensel, ruhsal toplumsal etkilerden kurtulması ve sonrasında bağımlılığı nedeniyle yitirdiği toplumsal rolünü yeniden kazanması demektir.
Madde kullanım bozukluklarının tedavisi kısa ve uzun süreli olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. Kısa ve süreli ya da ilk basamak tedavisinde entoksikasyonla mücadele ya da arındırma tedavileri kullanılır. Her maddenin özelliğine göre tedavi şeklinde değişlikler olabilir. Entoksikasyon tedavisinde birincil amaç hastanın aldığı yüksek miktarlarda maddenin öldürücü etkilerinden kurtulmasını sağlamak ve daha sonra da ortaya çıkan yosunluk tablosunun getirdiklerini tedavi etmektir. Bu amaçla maddelere özel antagonist (hücre düzeyinde söz konusu maddenin tersi yönde çalışan madde) ilaçlar kullanılabilir, çeşitli organ fonksiyolarında ortaya çıkan yetmezliklerin düzeltilmesine çalışılır. Yosunluk tedavisi bir maddenin kullanımının kesilmesi sonrasında ortaya çıkan ve her maddeye göre değişebilen belirtilerin denetim altına alınması ve giderilmesi amacıyla yapılır.
Madde zehirlenmeleri sırasında maddenin tipine göre değişmekle birlikte dolaşım, sindirim,solunum ve merkezi sinir sistemlerine yönelik ölümcül sorunlarla karşılaşılabilir. Bu yönde belirtilere yönelik tedavi tercih edilir. Hasta yoğun bakım şartlarında tedavi altına alınır. Maddenin vücuttan atılımının sağlanmasına çalışılır. Solunum ve dolaşım yeterli bir şekilde desteklenir. Vücut ısısı, kalp ve dolaşım sistemi bozuklukları,sıvı ve elektrolit dengesi, epileptik nöbetler, kendisine ve çevresine zarar verici davranış bozuklukları kontrol altında tutulur. Vücut ısısı, kalp ve dolaşım sistemi bozuklukları, sıvı ve elektrolit dengesi, epileptik nöbetler, kendisine ve çevresine zarar verici davranış bozuklukları kontrol altında tutulur. Bazı maddelerin zehirlenmesinde antagonist maddeler kullanılabilir
Arındırma ya da yosunluk dönemi tedavilerinde, hastanın genel durumuna göre yapılması gerekli tedavi dışında, çeşitli ruhsal belirti, bulgu ve yakınmalara göre özellikle yatıştırıcı türden psikotrop ilaçlar kullanılır. Hastanın uyku düzeni sağlanmaya çalışılır Maddenin özelliğine göre özellikle sedatif ve hipnotik yoksunlarında antiepileptik tedavi uygulanır. Sıvı ve elektrolit dengesi kontrol altında tutulur.
İlk basamağı oluşturan bu tedavi döneminden sonra hastanın uzun süreli tedavisine geçilir. İlaç tedavisinin yanında hastanın gelecekteki yaşamını planlama ve yeniden yapılandırmaya, başa çıkma yöntemlerini geliştirmeye yönelik psikososyal tedavi yöntemleri uygulanır. Amaçlanması gereken başka bir konu ise hastanın ayık yaşam fikri, tedavi ortamı ve destek alma sürecinden kopmamasını sağlamaktır.
Bağımlının kişilik özellikleri göz önüne alınarak tedavi yaklaşımının bireysel özelliklere göre biçimlendirmesini sağlamak gerekebilmektedir. Bireysel tedavi yöntemleri yanında grup tedavilerinden de yararlanılmalı fakat grubun madde kullanımını devam ettiren bir alt kültüre dönüşmesi de engellenmelidir. Aile ve yakın çevreye bu rahatsızlığın gerçekleriyle ilgili bilgilendirme yapılmalıdır.
Uzun süreli ilaç tedavisi genelde antagonist tedavi, yerine koyma tedavisi ve kişinin psişik durumuna göre değişen psikotrop ilaç kullanımından ibarettir. Bu tür maddeleri kullanan kişilerin herhangi bir süreci displinli bir şekilde devam ettirmeleri zordur. Tedavi sürecinde kopmalar ya da düzensizlikler sıklıkla yaşanır. Hasta, kendisini madde kullanımından uzak tutacak bir ilaç tedavisini devam ettirmekte ya da içinde yaşamaya alıştığı altkültürden kopmakta güçlükler çekebilir ve nüks ihtimali artar. Bağımlının tedavisi ne kadar erken yaşta başlatılır ve içine girdiği altkültürden ne kadar hızlı kopartılırsa, bir tedavi disiplini içine ne kadar sokulabilirse ve yeni sosyal çevresinde bir kimlik kazanması ne kadar sağlanırsa iyileşme süreci o kadar kolaylaşır.
Günümüzde alkol dışındaki maddeler içinde tedavileri üzerinde en çok yoğunlaşılan ve özel tedavi yöntemleri araştırılan madde opiyat türevleridir. Opiyat türevleri özellikle eroin, dünyada çok büyük bir yasa dışı ticarete konu olmuştur. Polisiye yöntemlerle tamamı ile önlenmesi mümkün değildir.Eroin bağımlılığının tedavisinde günümüzde kabul edilen tedavi şekilleri yerine koyma tedavisinde en sık kullanılan metadon (LAAM) ve parsiyel opiyat agonist olan buprenofindir. Bu tedavi şekli devlet sağlık poltikasının bir parçası olmalı ve çok sıkı kurallar ve denetim altında uygulanmalıdır. Bu türde agonist ilaçlarla tedaviye dekosfikasyon sırasında başlanır ve doz azatlımı ile devam ettirilir. Tedavi süreci içinde bu ilaçlar da kötüye kullanılabilmektedir. Amaç agonist ilaçların kontrollü bir şekilde günlük dozların sadece görevlilerce verilerek hastanın tedavisi devam ettirilmesi ve hastanın klinik tablosu gözlenerek yavaş yavaş verilen ilaç dozunun düşürülmesidir.
Antagonist olarak kullanılan lanılan madde naltrekson, özellikle, son yıllarda geliştirilen uygulama şekilleriyle gittikçe daha fazla kabul görülebilmektedir. Bu iki tedavi şekli ardışık olarak da kullanılırken agonist madde kullanılmadan başlayan arındırma genellikle maddenin kesilmesinden sonraki beşinçi gün içinde antagonist made kullanılmasıyla hızlandırılarak devam ettirilmektedir. Antagonist madde kullanımıyla daha uzun iyileşme dönemlerine ulaşılabilmektedir.
İlaç tedavisi her ne şekilde seçilirse seçilsin nüks ihtimali çok yüksek olan bu rahatsızlıkta hastanın sosyal iyileşmesini sağlayacak bir çalışmanın paralel olarak yürütülmesi ve ruhsal iyileşmeye önem verilmesi yanı sıra aileye de sosyal ve psikiyatrik yardım sağlanması gerekmektedir
Öncelikle gerekli olan, bağımlılık yapıcı maddelerin her zaman varolduğu ve olacağı, yeni maddelerin de bu gruba katılabileceğidir. Bu sorunun herhangi bir hastanın kişisel sorunu olmaktan çok toplumsal bir sorun olduğu kabul edilmeli ve bu konuda kurumlaşmaya gidilmelidir. Madde bağımlılığı sorunu siyasi partilerin programına girilebilmelidir. Özellikle 1980 'li yıllardan sonra ülkemiz için de çok önemli bir sorun haline gelen madde kullanımı için uluslar arası işbirliği sağlanarak, bu maddelerin yasa dışı ticareti en alt düzeye indirilmeye çalışmalıdır. Eğitim tedbirleri alınmalı, hastalığın tedavisindeki en etkin yolun madde kullanımına başlamayı önlemek ve koruyucu hekimlik olduğu kabul edilmelidir. Ruhsal durumu değiştiren herhangi bir maddenin tedavi dışı kullanımı hiçbir zaman normal kabul edilmemeli, uçuçu maddeler, sigara ve alkol de dahil olmak üzere özellikle gençler korunmalıdır. Psikoaktif madde kullanımı, sadece toplum dışı bir davranış, ahlaksızlık, edepsizlik olarak görülmesinden vazgeçilmeli, ileride kimin böyle bir sorunla karşılaşıp karşılaşmayacağının önceden bilinmeyeceği kabul edilmelidir.