Alkol , Madde Bağımlılığı Madde Kullanım Bozuklukları Dr. Tulga Tolun Şatır

Madde Kullanım Bozukluları

İnsanoğlunun bazı maddelerin ruhsal durumunu değiştirdiğini ve geçici de olsa daha farklı hissetmesini sağladığını fark ettiği günden bu yana, madde bağımlılığı önemli bir biyopsikososyal sorun olarak karşımıza çıkmıştır, Günümüze kadar bu maddelerden bazıları kanunlar çerçevesinde serbest kullanım olanağı bulmuş, bazıları ise engellenmesi tamamıyla mümkün olamayan kanun dışı bir uğraş haline gelmiştir. Kültürler ve ülkeler arasındaki farklara rağmen nikotin, alkol ve kodein, kanunlar dahilinde kullanıma açıktır. Uçuçu maddeler ve bazı ilaçlar amaçları dışında kullanılabilirken, diğer bazı maddelerin üretimi dahi yasaklanmıştır.

Merkezi sinir sistemini etki altına alan, davranışları, duygu ve düşünceleri değiştirebilen madde ne olursa olsun, bağımlılık derecesinde kullanımı hiçbir toplumda kabul görmemektedir. Bu maddeler kullanım bozuklukları, kötüye kullanım ve bağımlılık düzeyinde karşımıza çıkabilir. Mesleki ve toplumsal faaliyetler aksar, maddenin kullanımındaki kontrol mekanizmaları ortadan kalkar, kişi tüm gücünü bu maddeleri sağlama, kullanma ve etkilerinden kurtulma doğrultusunda harcar. Kullanılan doza tolerans gelişir,zaman , mekan gözetmeksizin, miktar kontrolü kaybolur, madde kesildiğinde ya da azaltıldığında yosunluk tablosu yaşanabilir. Kullanım bir defaya mahsus da olsa başka ruhsal bozukluklara yol açabilir.

Günümüzde en sık kullanılan maddeler. Binlerce yıldır ulaşabilirliği mümkün olan maddelerdir. Esrar çok eski çağlardan beri insanoğlunun hayatındayken afyonun (opium) bilinen en az 5000 yıldan beri kullanımı vardır. Temel maddelerden yıllar içinde çeşitli uygulamalarla başka türevler elde edilmiştir. Örneğin opium kullanımı asırlardır önemli bir sorun alanı olarak göze çarparken, en aktif opium alkoloidi olan morfin 1806'da elde edilmiştir. Kökenin Doğu Asya, Anadolu ya da Mezopotamya mı olduğu tam olarak bilinmemekle birlikte haşhaş bu yörelerde hem öksürük giderici , ağrı kesici bir ilaç hem de keyif verici bir madde olarak kullanım alanı bulmuştur

Tarihte madde kulanım bozuklukları için çeşitli tanımlamalar ve kelimeler kullanılmıştır. Tiryakilik, müptelalık, alışkanlık, keşlik bağımlılık gibi kelimelerle isimlendirilmeye çalışıldıysa da son yıllarda kabul edilen sınıflanmalarda madde kullanımı bozuklukları, kötüye kulanım ve bağımlılık olarak ele alınmaktadır.

Daha önceleri kullanılan "alışkanlık" , "tutsaklık" gibi kavramlar, 1964 yılından itibaren yerini "bağımlılık" terimine bırakmıştır. Bağımlılığın tanımı 1980'lere kadar bazı genel ölçütler oluşturmak yerine her madde için ayrı ayrı yapılmıştır.

Psikotrop ilaçlar veya maddeler tedavi amaçları dışında sıklıkla kötüye kullanılabilir. Psikotrop ilaçların hekim denetiminde kullanılması kötüye kullanım anlamına gelmez. Eroin, LSD gibi bazı maddelerin ise tıbbi kullanımı hiçbir zaman yoktur ve kullanımları her zaman için kötüye kullanım biçimine dönüşebilir. Kötüye kullanımın tanımlanmasında temel nitelik, önemli olumsuz sonuçlar oluşturmasına rağmen madde kullanımının tekrarlanmasıdır. Kullanan kişide yerine getirmekle yükümlü olduğu sorumlulukları yürütmekte güçlük , fiziksel olarak zararlı olabilecek koşullarda yineleyen kullanım, yasal ve toplumsal alanda sorunlar ortaya çıkar.

Dünya literatüründe "bağımlılık" teriminin, davranışsal bir sendrom ve fiziksel yada fizyolojik bağımlılık diye iki sistem içinde incelendiği de olmuştur. Fizyolojik bağımlılık, tolerans ve yosunluk sendromu ile kendini gösteren, nöron sistemlerindeki değişiklik olarak anılırken, davranışsal sendrom içine birçok davranış örüntüsünü almıştır. Madde bağımlılığının temel niteliği, madde kullanımı ile ilişkili önemli sorunlar ortaya çıkmasına karşın kullanımın devam ettirilmesi, kişinin neredeyse tüm hayatının bu kullanım çevresinde şekillenmesidir.

Bağımlılıkta, bazı maddeler hariç, maddeye karşı gelişen tolerans ve yosunluk belirtileri ve zorlantılı tarzda, kontrol kaybının yaşandığı bir kullanım şekli vardır. Tolerans, bağımlının kullanılan dozdan zaman içinde artık eski etkiyi sağlayamaması ve gittikçe daha fazla maddeye ihtiyaç duyması anlamına gelir.